Đã bao giờ bạn tự hỏi: liệu một ngày đẹp trời, những chú cá voi khổng lồ hay đàn cá heo tinh nghịch có "chán" biển cả và quyết định... mọc lại chân để tung tăng trên cạn? Nghe thì có vẻ như một kịch bản phim khoa học viễn tưởng thú vị, nhất là khi biết rằng lịch sử tiến hóa từng chứng kiến những cú "quay xe" ngoạn mục từ đất liền xuống nước. Tuy nhiên, khi các nhà khoa học "soi" kỹ hơn, khả năng này dường như là con số không tròn trĩnh – và có lý do cả đấy!
Từ đất liền ra biển: Chuyện thường ngày ở huyện!
Câu chuyện tiến hóa của sự sống trên Trái Đất vốn dĩ đã đầy những cú "plot twist" ngoạn mục. Khoảng 350 đến 400 triệu năm về trước, một nhóm cá tiên phong đã can đảm bò lên cạn, mở đường cho sự ra đời của động vật bốn chân (tetrapod), bao gồm tổ tiên của chúng ta. Đó là một bước ngoặt vĩ đại, một cuộc "di cư" có một không hai.
Thế nhưng, khoảng 250 triệu năm sau, một số hậu duệ của những kẻ chinh phục đất liền này lại quyết định "hồi hương" về với biển cả. Từ đó, chúng ta có những ngư long (ichthyosaurs) oai vệ, những chú cá voi khổng lồ, hải cẩu mũm mĩm, bò biển hiền lành và cả những "quý ông" chim cánh cụt lịch lãm. Tất cả đều là minh chứng cho việc từ cạn xuống nước là một lộ trình tiến hóa "được ưa chuộng".
Từ biển lên cạn: "Nhiệm vụ bất khả thi?"
Điều thú vị là, trong khi hành trình từ cạn ra biển diễn ra không chỉ một lần, thì ngược lại, chưa có một loài động vật có vú biển nào thành công "tái hòa nhập cộng đồng" trên đất liền một cách trọn vẹn. Tại sao lại có sự "bất công" thú vị này?
Câu trả lời, thưa quý vị, nằm ở một nguyên tắc "khó tính" mang tên Định luật Dollo. Do nhà cổ sinh vật học người Bỉ Louis Dollo "khai sinh" vào thế kỷ 19, định luật này phát biểu rằng một khi một loài đã "chia tay" một đặc điểm phức tạp (như đôi chân để đi bộ hay lá phổi để hít thở không khí), thì việc tiến hóa lại y hệt đặc điểm đó gần như là điều không tưởng. Nói cách khác, tiến hóa không có nút "undo" hay "Ctrl+Z" như chúng ta vẫn ao ước.
Bằng chứng khoa học nói gì?
Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, vào năm 2023, các nhà khoa học từ Thụy Sĩ và Thụy Điển đã "xắn tay áo" kiểm chứng giả thuyết này. Họ đã thực hiện một cuộc "điều tra dân số" quy mô lớn trên hơn 5.600 loài động vật có vú, phân loại chúng từ những kẻ "cuồng đất liền" đến những "dân biển" chính hiệu.
Kết quả phân tích cây phả hệ tiến hóa và các mô hình thống kê đã hé lộ một "ranh giới vàng", một "ngưỡng không thể quay đầu" giữa nhóm loài nửa cạn nửa nước và nhóm hoàn toàn sống dưới nước. Một khi một loài đã vượt qua ngưỡng này, tức là đã "toàn tâm toàn ý" với đại dương, thì những thay đổi trong cơ thể chúng trở nên quá sâu sắc để có thể đảo ngược.
Thử tưởng tượng xem, cơ thể chúng phình to ra để giữ ấm, hệ tiêu hóa "chuyên trị" hải sản, hộp sọ được tinh chỉnh cho những cú săn mồi dưới nước, và cả bộ máy vận động lẫn hô hấp đều đã "tối ưu hóa" cho cuộc sống biển sâu. Việc "thiết kế lại" toàn bộ những thứ này để thích nghi với mặt đất chẳng khác nào bắt một chiếc tàu ngầm hiện đại tập leo cây!
Vậy nên, dù trí tưởng tượng của chúng ta có bay cao bay xa đến đâu, viễn cảnh cá voi đi dạo trên phố hay cá heo xây tổ trên cây có lẽ sẽ chỉ mãi là... chuyện viễn tưởng mà thôi. Tạo hóa đôi khi cũng thích những con đường một chiều, và có vẻ như những người bạn động vật có vú của chúng ta đã "chốt đơn" với biển xanh rồi!
Theo Genk.vn
